Hubble Uzay Teleskobu’nun yeni gözlemleri, bugüne kadarki en büyük kuyrukluyıldız çekirdeğini tespit etmemizi sağladı. 120 kilometre çapıyla Bernardinelli-Bernstein Kuyrukluyıldızı, ortalama bir kuyrukluyıldız çekirdeğinden 50 kat daha büyük!
Buz ve tozlardan oluşan kuyrukluyıldızlar, genelde Güneş Sisteminin dışında çok geniş yörüngelerde ver alır. Bazıları ise Güneş Sisteminin içine doğru yol alarak Güneş’e
yaklaşır ve kuyrukları ortaya çıkar. Bunlardan biri olan Neowise Kuyrukluyıldızı iki yıl önce Dünya’nın yakınından geçmişti ve çekirdeğinin çapı yaklaşık 5 kilometreydi. Kuyrukluyıldızlar genel itibarıyla iki büyük bölgeden gelir. Kısa dönemli kuyrukluyıldızlar, yani birkaç on ila yüz yıl arasında yeniden görebildiklerimiz Kuiper Kuşağı bölgesinden, bir kez görüp bir daha hiç göremediğimiz uzun dönemliler ise Oort Bulutu denen bize çok daha uzak bir yerden gelir.
Bernardinelli-Bernstein kuyrukluyıldızı da Güneş Sisteminin çok uzak dış bölgesinden içerilere doğru geliyor. Voyager 1 uzay aracı 2012 yılında Güneş’in parçacıklarının direkt etki alanının sonuna ulaşarak resmi olarak Güneş Sisteminin dışına çıkmıştı. Ancak Güneş’in kütle çekimi bu sınırın çok daha ötesine kadar ulaşıyor. Voyager’in bulunduğu uzaklığın binlerce katı uzaklarda, Oort Bulutu denilen yapıda milyonlarca kuyrukluyıldız Güneş’in çevresinde dolanıyor. Tabii bu dolanmayı gezegenlerin Güneş çevresindeki dolanması gibi düşünmemeliyiz. Burada aşırı yavaş bir şekilde -milyonlarca yıl süren periyotlarla- kimileri aşırı eliptik yörüngelerle Güneş’e yaklaşarak, kimileri parabolik veya hiperbolik yörüngelerle bir kez Güneş’e yaklaşıp bir daha asla uğramayarak, kimileri ise hiçbir zaman yaklaşmayarak çok uzak yörüngeler çiziyorlar.
Bernardinelli-Bernstein kuyrukluyıldızı ise Güneş çevresinde dolanımını toplam 3 milyon yıl süren eliptik bir yörüngede tamamlıyor. Güneş’e en yakın olacağı zamanda bile ona ancak 1,6 milyar kilometre yaklaşacak. Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığının yaklaşık 150 milyon km olduğunu hesap edersek, kuyrukluyıldızın aslında Satürn’den daha uzak bir şekilde geçeceğini söyleyebiliriz. Şu an Güneş’e yaklaşık 3,2 milyar km uzaklıkta ve Güneş’e doğru yaklaşıyor. Satürn’ün Güneş çevresinde dolanımı 29,2 yıl sürüyor. Kuyrukluyıldız, Güneş’e en fazla 2031 yılında yaklaşacak. Kısacası şu ana kadarki en büyük kuyrukluyıldız keşfini yaptık ama ne bize çok yaklaşacak ne de Güneş’e çok yaklaşıp büyük bir kuyruk gösterip bize gökyüzü şöleni sunacak.
Kuyrukluyıldız keşifleri genelde amatör astronomlar tarafından büyük emeklerle, sürekli gökyüzü gözlemleri ile yapılıyor. Uluslararası Astronomi Birliği’nin kararı doğrultusunda, kuyrukluyıldızlara keşfi yapan kişinin ismi veriliyor. Bu da amatör astronomların bu tür cisimleri aramaları için büyük motivasyon kaynağı oluyor. Açıkçası neredeyse başka hiçbir gökyüzü keşfinde kendi isminizi bir gökcismine bu kadar kolay veremezsiniz. Evrene küçük bir çığlık atarsam, yıllarca uzayla ilgilenen biz astronomlar da uzayda bulduğumuz veya keşfettiğimiz hiçbir gökcismine ismimiz verilmeden emekli olabiliyoruz ama kuyrukluyıldız avcıları müstesna.
Kuyrukluyıldızı İzlemek
Bernardinelli-Bernstein kuyrukluyıldızı keşfedildiğinde bugünkünden çok daha uzaktı ve daha da sönüktü. Bu kadar uzak bir kuyrukluyıldız olmasından dolayı büyük amatör teleskoplarla bile keşfedilmesi aşırı zordu. Katalog ismi C/2014 UN271 olan kuyrukluyıldız ilk olarak Şili’deki Cerro-Tololo Inter-Amerikan Gözlemevi’ne ait Kara Enerji Taraması projesinin arşiv görüntülerinde 2010 yılında keşfedildi. İki astronom Pedro Bernardinelli and Gary Bernstein onu fark ettiklerinde Güneş’ten yaklaşık 5 milyar km uzaklıktaydı. O zamandan beri hem yersel hem de uzay teleskoplarıyla sürekli takip edildi ve hakkında daha fazla şey anlaşılmaya çalışıldı.
Nihayet bu kuyrukluyıldız için Hubble Uzay Teleskobundan gözlem zamanı alındı ve 8 Ocak 2022’de beş fotoğrafı çekildi. Daha önce söylediğimiz gibi kuyrukluyıldızlar genel olarak toz ve buzdan oluşurlar, Güneş’e yaklaştıkça buzlar yavaş yavaş eriyerek arkalarında kuyruk bırakırlar. İşte bu nedenle “kuyrukluyıldız” olarak adlandırılır. Yani Güneş’ten uzak olduklarında sadece basit bir buz topağı olduklarını söyleyebiliriz. Bernardinelli-Bernstein kuyrukluyıldızı -211 santigrat derecelik soğukluğuyla Güneş’e çok uzak olup buz tarafı henüz erimeye pek fırsat bulmasa da üzerindeki karbonmonoksit tabakası daha hızlı buharlaşarak “koma” denilen çekirdeğin çevresinde toz tabakası bırakabiliyor. Kuyrukluyıldızlarda genel olarak su buzunun yanında katı karbondioksitten oluşan kuru buz, metan buzu ve amonyak buzu da bulunuyor. Böylece karbonmonoksit çok kolay şekilde iyonize olarak kuyruğa ait “iyon kuyruğu” adı verilen izi oluşturuyor.
Bernardinelli-Bernstein Kuyrukluyıldızı’nın çekirdeği hala Hubble Uzay Teleskobundan yüksek çözünürlükle doğrudan görülebilecek kadar yakın değil. O nedenle astronomlar kuyrukluyıldızın toz tabakasını bilgisayardan simüle ederek içindeki çekirdekten toz tabakasını çıkartarak ne kadar büyüklükte olduğunu tespit etmeye çalıştılar. Böylece yaklaşık 120 km büyüklüğündeki dev çekirdek ortaya çıkmış oldu.
Kuyrukluyıldızların Güneş’e her yakın geçişleri onlar için bir nevi intihar dalışı şeklinde olur. Eğer Güneş’e çok yakın geçiyorlarsa daha fazla buz parçası erir ve kuyrukla beraber arkada kalır. Böylece Güneş’e bir sonraki yakın geçiş için daha az buz materyali kalır. Yani ne kadar çok buz varsa ve Güneş’e ne kadar yakın geçerse o kadar uzun kuyruklar oluşturabilirler, ki bu uzunluk milyonlarca kilometreyi bulabilir. Bernardinelli-Bernstein kuyrukluyıldızı hem büyük olduğundan, hem de Güneş’e çok yakın geçmediğinden dolayı milyonlarca yıl boyunca benzer geçişleri yapabilir.
Tabii bizim bu tür büyük bir kuyrukluyıldızı ilk defa keşfetmemiz, dev kuyrukluyıldızların sayısının az olduğu anlamına gelmez. Büyük ihtimalle bizim keşfedemediğimiz, Güneş Sistemi’nin içinde gezen nice dev kuyrukluyıldızları var. Gözlem teknikleri geliştikçe daha da büyük kuyrukluyıldızlar keşfedeceğimize eminim.
Bu yazı Atlas Dergisi için yazılmıştır, dergi sayfalarını indirmek için pdf’i tıklayınız.
