18 Şubat’ta Perseverance rover, Mars’a tarihi inişini tam hesaplanan dakikada gerçekleştirdi. O dakikalarda nefesler tutuldu ve “Touchdown confirmed” (iniş teyit edildi) anonsuyla önce kontrol odasındakiler, sonra da bu aracın heyecanını yaşayan Dünya’daki meraklılar tarafından coşkuyla karşılandı.
Perseverance; inişten çok kısa bir süre sonra, o sırada Mars yörüngesindeki hemen üzerinden geçen uyduya sinyal göndererek ilk kez çektiği düşük çözünürlüklü 2 küçük fotoğrafı göndererek sağlam bir şekilde Mars yüzeyine indiğini bizlere bildirdi. Bu iki fotoğraf, mühendislik kamerası (hazcam) dediğimiz, aracın önünde ve arkasında bulunan iki kamera ile çekilmişti. Aracın özellikle indikten sonra nasıl bir fotoğraf çekeceği özel olarak dizayn edilmişti. Burada aracın küçük bir kısmı, aracın gölgesi ve Mars toprağı gösterilerek, aracın güvende olduğu teyit edildi (sağ sayfada). Sonraki saatlerde de inişle ilgili verileri, yüksek çözünürlüklü fotoğraf ve videoları, roverın üzerinden uydular geçtikçe, bunlara iletmeye devam etti.
Ertesi gün basına sunulan bir fotoğraf, iniş anının heyecanının dehşetini bizlere yakından hissettirdi. Önceki roverlardaki kameralar renkli olmadığı için ilk defa böyle bir görüntü aldık. Curiosity de iniş ile ilgili bir
video göndermişti ancak çok daha düşük çözünürlüklü ve pek de bir şey açıklamayan bir video idi. Bu yazının yazıldığı anda, iniş videoları ve roverın köşesindeki mikrofondan gelen veriler paylaşılmamıştı. Ama sonraki günlerde iniş sırasındaki sürtünme ve rüzgâr sesini de vereceğinden ilk defa Mars’tan bir ses duyacak olmak şimdiden beni heyecanlandırıyor. Perseverance üzerinde iki mikrofon var. Bir mikrofon yukarıda bahsettiğim gibi sadece iniş sırasında çalıştı, diğeri de roverın kafası üzerindeki Supercam enstrümanında bulunuyor ve sürekli görev yapacak. Böylece Mars, ilk defa ses ile kulaklarımıza da hitap edecek.
Basın toplantısında, bir önceki rover olan Curiosity’nin inişini başarıyla gerçekleştiren takım lideri Adam Steltzner, Perseverance’ın yüzlerce JPL çalışanı ve Dünya’dan binlerce mühendis ve bilim insanının uğraşılarıyla 4000 insan yılı çalışması sonucu, 8 yılda üretildiğini söyledi. İşin güzel yanı, böylesine devasa ve karmaşık bir sistemin Mars’ta görev yapması, sadece bir ülkenin değil bütün insanlık için kalıcı bir miras olarak bilgi kütüphanesine eklenecek olması.
Perseverance, Mars’a iniş yapan dokuzuncu kondu ve yüzeyde gezecek olan beşinci roverımız. Yüzeyde gezen roverların amaçlarına kısaca bakarsak, bilim amaçlarının yavaş yavaş Mars’ta yaşam bulmaya doğru gittiğini görüyoruz. Bu roverların ilki olan Sojourner, Pathfinder kondusu ile gönderilmiş küçük bir eski model televizyon büyüklüğünde oyuncak bir robot gibiydi. Bugün artık üniversite öğrencileri böyle küçük robotlar yaparak yarışmalara katılıyorlar. 1997’de Mars’a inen bu araç, ilk defa Mars’ta tekerlekli bir araç yürütebilir miyiz sorusunu cevaplandırmak istiyordu. Bunun başarılmasının ardından ikinci aşamada en merak edilen Mars’ta su arama faaliyetleri başladı. Ondan önce Mars yörüngesinde dolaşan uyduların fotoğrafları kutuplarda donmuş su buzlarını gösterse de, başka enlemlerde su olup olmadığını anlamak için yüzeye inmek gerekiyordu. 2004’te Mars’a ulaşan Spirit ve Opportunity ikiz robotları, Mars’ın geçmişinde suya dair kesin kanıtlar buldular. Birçok defa, geçmiş akarsulardan kaynaklanan tortul kayalara rastlanıldı. Daha sonra 2012’de gönderilen Curiosity robotunun amacı Mars’ta yaşam olabilirliğini bulmaktı ve Mars’ın jeolojisini araştırdı. Bu kadar hazırlıktan sonra artık Perseverance ile en büyük soru soruldu. Mars’ta yaşam var mı ya da geçmişte var mıydı?
Perseverance’ın iniş yaptığı Jezero krateri, çok daha önceden de bir rover gönderilmesi için hedefteydi. Çünkü uydu fotoğrafları, iki tane büyük nehrin birleştiği eski bir göl olduğunu gösteriyordu. Her ne kadar bugün bu göl kurumuş olsa da hesaplara göre 3,5 milyar yıl önce burası aynı Dünya’daki gibi sulak bir alandı. Böyle bir arazide çok fazla taş ve engebe olacağından dolayı, iniş sistemlerinin çok gelişmesi gerekiyordu. Perseverance’ın iniş sistemi artık o kadar hassas hale geldi ki, asıl planlanan iniş noktasından sadece 1,7 km uzağa iniş yaparak iniş hassasiyetini gösterdi. İnilen nokta nehirlerden birinin göl ile birleştiği alüvyon deltası. Dünya’da bereketli ağaçlar, bitkiler olan böyle deltalara benzeyen Jezero deltası, belki de aynı şekilde yaşam olma ihtimali barındırıyor. Eğer 3,5 milyar yıl önce bir yaşam oluştuysa Perseverance ile onu bulabileceğimizi ümit ediyoruz. Keşke gerçekten var olmuş olsa ve onu bulabilsek. Dünya’nın en büyük sorusu olan evrende yalnız mıyız sorusunu belki de çok yakında cevaplandıracağız.
SONRAKİ AŞAMALAR
Gelecek günlerde, roverın verileri incelenerek bilim enstrümanlarının tek tek çalıştırılması denenecek. Birkaç hafta sonra robot kol hareket ettirilerek resmen araştırmalara başlayacak. İlk iniş yerinin henüz Ingenuity (hüner, beceri) helikopterini bırakmak için iyi bir yer olup olmadığı bilinmediğinden, sonraki günlerde çevreyi iyice tanıyan görüntüler çekilecek ve uygun bir yere doğru hareket edecek. Neticede bu bir helikopter ve Mars’ta bir pist şansımız olmadığından önümüzdeki 1-2 ay boyunca en uygun düz yer bulunmaya çalışılacak. Sonrasında Perseverance’ın altındaki kapak açılacak ve Ingenuity helikopteri yüzeye bırakacak.
Ingenuity helikopteri, başka bir gezegene gönderilen ilk hava aracı. Mars’ın atmosferi Dünya’nın atmosferinin 100 katı daha ince olduğu için Mars’ta bir helikopter çalıştırmak Dünya’ya nazaran çok daha zor. Bu helikopter, aşırı düşük hava yoğunluğunda çalışacağından dolayı sadece 1,8 kg ağırlığında. Hava miktarı o kadar düşük ki, bir karşılaştırma yaparsak bu kadar hava miktarı Dünya’da 30 km yukarıdaki hava miktarı ile eşit. Helikopterin pervanesi, Dünya’daki helikopterlerden sekiz kat daha hızlı dönmek zorunda olmalı ki Mars’ta uçabilsin. Öte yandan Güneş enerjisi ile çalıştığından dolayı çok uzun uçuş zamanları beklemiyoruz.
Pillerini bütün gün şarj edecek ama pillerdeki enerjinin çok büyük kısmını uçmak için değil, kendini ısıtmak
için kullanacak. Çünkü bulunduğu yer -60 C ile -90 C derecede olduğundan donmaması daha önemli. Planlara göre 5 kez uçarsa başarılı sayılacak. Birinci denemede sadece 20 saniye çalışıp yerden 3 metre yukarı kalkacak. En az 3-4 gün sonra olacak olan ikinci denemeden önce bütün veriler ve fotoğraflar kontrol edilecek. Her şey yolunda giderse ikinci denemede 90 saniyede 5 metre yukarı çıkacak. Bu da başarılı olursa 3, 4 ve 5. denemelerde 50 metreye kadar yatayda hareket ettirilip 90 saniye çalışması sağlanacak. Orada uçacak bir aracın olması çok önemli bir gelişme olsa da yine de büyük beklentilere girmemeliyiz. Ingenuity sadece bir demo misyonu, yani orada çalışırsa, gelecekte Mars’a daha farklı helikopterler göndermek için büyük bir deneyim olacak. Çalışma süresi planı çok kısa gelebilir ama NASA, çalışan hiçbir aracını planlanan süresi doldu diye kapatmaz. Eğer çalışmaya devam ederse Ingenuity de sonraki günlerde Perseverance’ın peşinde kuyruk gibi takılabilir. Öyle bir durumda çok güzel olur, çünkü roverın sonrasında gideceği yerlere önceden yukarıdan bakmak çok önemli bir fayda sağlar. Ama her ne olursa olsun, Perseverance’ın yapacağı bilim ile direkt bağlantılı olmadığı için, çalışmaması durumunda da herhangi bir bilim kaybı olmayacak.
Çok uzak olmayan bir gelecekte heyecan verici gelişmeler bizi bekliyor.
Bu yazı Popular Science Turkiye Dergisi için yazılmıştır, dergi sayfalarını indirmek için pdf’i tıklayınız.
