Çin, Zhurong ile Mars yüzeyinde

Print Friendly, PDF & Email

Nihayet Çin’in ilk Mars yüzey aracı Zhurong, bizlere kızıl gezegenden kızıl fotoğraflar göndermeye başladı.

23 Temmuz 2020’de uzaya gönderilen Çin Uzay Ajansı’nın Tianwen-1 Mars misyonu, altı aylık bir yolculuğun ardından 15 Mayıs’ta Mars yörüngesine girmişti. Misyon, yörünge aracı, kondu aracı ve bir de yüzeyde dolaşacak gezgin (rover) olmak üzere 3 bağımsız parçadan oluşuyor. İlk etapta bir bütün olarak Mars yörüngesinde dolandı ve hem Mars yüzeyini gözlemledi hem de yüzey araçlarının ineceği Utopia Planitia bölgesinin detaylı görüntülemesini yaptı.

Yörünge aracının amacı; yüksek çözünürlüklü yüzey haritaları yapmak, kaya kompozisyonlarının tayflarını çıkartmak, yüzey altından bilgi alabilecek radar ile yeraltı buz dağılımını çıkartmak ve Mars’ın çok zayıf manyetik alanını ölçebilmek. Bu kadar ilginç bilimsel görevleri ile halihazırda Mars yörüngesinde dolanan diğer ülkelere ait 8 araç ile beraber Mars’tan sürekli güncel bilgi alabileceğiz. Bu yörünge aracının en az 2 sene çalışması öngörülüyor, tabii genelde bu tür misyonlar araç çalışmaya devam ettikçe uzatılıyor.

Utopia Planicia (CNSA)

Bu misyonun en ilginç parçası bence yüzey gezgini olan Zhurong. Şubat’tan beri sürekli yapılan haritalamaların ardından konduyu ve gezgini taşıyan kapsül, 14 Mayıs’ta Mars atmosferine bırakıldı. İniş modülünü NASA’nın 1976’da Viking kondularını indirdiği modüle benzetebiliriz. Kapsül, Mars atmosferine giriş yaptıktan sonra paraşüt açılıyor ve iyice yavaşlatılıyor.

Yüzeye 100 metre kala kondunun altında bulunan roketler ateşleniyor, optik ve lidar görüntüleme teknikleriyle iniş yapılması için hesaplanan bölgeye doğru yol alıyor. Aslında Çin’in Mars’a ilk iniş deneyimi olduğu için, riskin daha az olduğu bu geniş düzlüğe sahip bölge seçildi. Burası Mars’ın kuzey yarımküresinde bulunan, hatta 1976’da NASA’nın Mars’a ikinci başarılı iniş yaptırdığı Viking 2’nin bulunduğu yer. Burada büyük kanyonlar, büyük dağlar, tepeler yok. Böylece düşüp kullanılamaz hale gelme ihtimalini minimize etmek istediler. En sonunda kondu, toplam dokuz dakika süren otonom süreç ile yere yumuşak iniş yaparak Çin’i başarılı bir şekilde Mars’a iniş gerçekleştiren üçüncü ülke yaptı. Burada şunu da söylemeden geçmeyelim. İniş günü halka duyurulmuş olsa da insanların Dünya’nın dört bir yanından inişi canlı takip edebilmeleri için bir program yapılmadı. Bir süre sonra Mars’a indik denildi, biz de tebrik ettik. Bu kadar! Yine de beklentimiz, bir ülke bu kadar büyük bir iş gerçekleştiriyor, en azından bunu dünya ile anlık paylaşmaları olurdu ama yapmadılar.

İnişten bir hafta sonra 22 Mayıs’ta Zhurong gezgini, kondunun rampasından ayrılarak toprağa indi ve bu sefer Çin’i Mars’a gezgin gönderen ikinci ülke yapmış oldu. Sonuçta ilk defa gezgin gönderdiklerinden dolayı yaptıkları her bir aksiyon onlar için bir sonraki misyonda daha da geliştirilmek üzere bir test denebilir. Elbette bu kadar zamandır NASA’nın halka açık Mars verilerini ve teknolojilerini gözlemlemiş olduklarını hesaba katarsak, ilk seferde hem Mars yörüngesine girebilmeleri hem de başarılı bir şekilde inebilmeleri gerçekten takdire şayan. Nitekim, 2016 yılında ESA’nın Schiaparelli modülü Mars’a düşmüş ve parçalanmıştı.

İlk olsa da 240 kg ağırlıktaki Zhurong’u, boyut ve birçok bakımdan NASA’nın 2003’de gönderdiği Spirit ve Opportunity gezginlerine benzetebiliriz. Yani Zhurong gezginindeki teknoloji bu yıl şubat ayında Mars’a inen yaklaşık 1 tonluk Perseverance gezginı ile karşılaştırılamaz. Tabii Spirit ve Opportunity gezginlerinin zamanından bu zamana teknoloji çok daha geliştiği için Zhurong’daki bilim enstrümanları daha güncel ve daha gelişmiş. Böylece onların yaptığı bilimden çok daha fazla bilimsel çalışmalar yapabilecek kapasitede. Bu da tabii zamana bağlı. Zhurong’un hedeflenen görev süresi 90 gün, o nedenle bilim amaçlarını bu kısa süre içerisinde gerçekleştirmeli. Tabii NASA’nın aynı boyutlarda olan araçlarının da ilk etapta 90 gün çalışması hedeflenmişti ama Spirit 7 yıl, Opportunity ise 15 yıl boyunca çalışmıştı. Zhurong’un en önemli bilim amaçlarından birisi, 100 metreye kadar yüzey altında bulunan yeraltı su göletlerini araştırmak. Asıl beklenti buz golü bulmak ama sıvı su bulunursa harika olur. Bu tür su bölgeleri, geçmişte oluşma ihtimali olan yaşamı hala içinde barındırıyor olabilir. O nedenle Zhurong üzerine yaşam tespit bilim enstrümanı da eklenmiş. Böylece yaşama dair bir ize denk gelinirse bunu anlayabilecekler. Bu da Çin için devasa bir adım olur. NASA’nın on yıllardır keşfedemediği yaşam izini ilk seferde Zhurong bulursa bu NASA için büyük bir travma olur.

Zhurong’da toplam altı adet bilim enstrümanı yer alıyor. Bunlar ile, bulunduğu bölgenin jeolojisi, toprak yapısı, kayalardaki elementler ve minerallerin araştırılması gibi ölçümler yapılacak. Bunun yanında küçük meteoroloji istasyonu ile de çevresindeki atmosfer olaylarını tespit edecek. Zhurong’dan ilk fotoğraflar, biz meraklılar için biraz uzun bir süre sonra yani 11 Haziran’da basına verildi. Görünüşe göre Çin halkı, Amerikalılardan daha sabırlı görünüyor, çünkü ilk fotoğrafları görmek için üç hafta beklediler. Toplam üç fotoğraf yayınladılar; Zhurong’un selfisi, kondunun fotoğrafı ve bulunduğu yüzeyin genel yapısı.

NASA’nın MRO-HiRISE kamerasından Zhurong iniş bölgesi (NASA/ JPL-Caltech), sol altta da paraşüt görülüyor.

İnişten 3 hafta sonra 6 Haziran’da NASA’nın Mars yörüngesinde son 15 yıldır dolanarak görev yapan Mars Reconnaissance Orbiter’ın (MRO) yüksek çözünürlüklü kamerası HiRISE ile de Zhurong’un indiği bölgenin fotoğrafı uzaydan çekildi. Bu fotoğrafta inişin şiddeti ve Mars yüzeyinde yaptığı etki hala detaylı bir şekilde görünüyor. Tam da bekledikleri gibi büyük kayalıkların olmadığı bir düzlüğe iniş yapmışlar. Fotoğrafta hem kondu hem Zhurong hem de biraz uzakta iniş yaptıkları paraşüt görülüyor. Bu projede NASA ile Çin birlikte çalışmıyorlar ama inanıyorum ki böyle bir fotoğraf Çin’in de çok işine yarayacaktır. Çünkü, NASA’nın ayrı ayrı birçok misyonda yaptığı her süreci, Çin Uzay Ajansı tek seferde ve başarıyla gerçekleştirdi. O bakımdan bir sonraki misyonu henüz biz bilmiyoruz ama büyük ihtimalle NASA’ya yetişebilecek Perseverance kadar büyük bir araç olabilir. Onun için de belki Perseverance’da kullanılan gök vinci fikrini kullanırlar belki de kendileri yeni bir teknoloji inşa ederler. Bunu zamanla göreceğiz.

Şu anda Çin’in uzay bütçesinin ne olduğunu bilmiyoruz ama Zhurong gezgini ile Çin’in, ABD ile uzay ve Mars konusunda yarışma konusunda istekli olduğunu çıkartabiliriz. Diğer uzay hedefleri olan kendilerine ait bir uzay istasyonu ve Ay istasyonu da devam eden projeleri.

Bu tür projelerde bizi ilgilendiren, öğrendikleri bilgileri ne kadar halk ile paylaşabilecekleri. Çin, her ne kadar ilk fotoğrafları geç verse de, bilimsel enstrümanlardan alacağı bilgileri 6 aylık kendi araştırmacılarına verdiği özel sürenin ardından Dünya ile paylaşacağını söyledi. Bu insanlık için çok güzel bir haber. Bütün ülkeler böylece Mars’ın bir başka bölgesinden yepyeni bilgiler alabileceğiz.

Bu yazı Popular Science Turkiye Dergisi için yazılmıştır, dergi sayfalarını indirmek için pdf’i tıklayınız.